Alles rondom overlijden
en schenken

Je kunt via het Centraal Testamenten Register (CTR) opvragen of iemand een testament had. Je moet wel nabestaande zijn en je moet een overlijdensakte kunnen tonen.
In Nederland is het niet mogelijk te weten te komen of een levend iemand een testament heeft. Dat is geheim.
Door het CTR te raadplegen, komt je er achter of er een testament van de overledene is. Dat is dus het eerste wat je na gaat bij het afhandelen van het erfenis.
Meestal gaat men naar een notaris om bij het CTR te checken of er een testament is en zo ja, om dit op te vragen en te zien wat dit inhoudt.

Gebruikelijk is wel om een voogdijregeling notarieel vast te leggen, namelijk in een testament. Maar je kunt ook een voogd aanwijzen door een aantekening in het gezagsregister via rechtspraak.nl (dit is gratis). In een testament kun je wel een (veel) uitgebreidere regeling opnemen.
Voogdij regel je voor het geval je kinderen hebt, je beiden als ouders overlijdt en er dan nog één of meer kinderen minderjarig zijn.
Vaak wordt in een testament gelijk met een voogdijregeling ook een bewindregeling opgenomen (wie beheert de erfenis van kinderen als ze nog jong zijn en tot welke leeftijd). En wordt een executeur aangesteld (dien namens jonge kinderen de erfenis formeel mag afhandelen).

De wet onderscheidt vier groepen van wettelijke erfgenamen. Dit zijn vier groepen familieleden. De wet bepaalt de volgorde. Als er geen familie (meer) is in een groep, gaat de nalatenschap naar familie in de volgende groep. De groepen zijn als volgt.

1. Groep 1: partner (alleen: echtgenoot of geregistreerd partner) en kinderen
2. Groep 2: Ouders, broers en zussen
3. Groep 3: Grootouders, ooms en tantes
4. Groep 4: Overgrootouders, oudooms en oudtantes

Als er niemand in groep 1 tot en met groep 4 te plaatsen is, dan bewaart de staat de nalatenschap twintig jaar. Daarna vervalt de nalatenschap aan de staat.
Bij notarieel testament kun je hier van afwijken. Je kunt zelf bepalen wie je erfgenamen zijn.

Er komen zo veel verschillende erfenis-situaties voor dat het algemene advies is: ga naar een notaris voor informatie als je erfgenaam van iemand bent.

Dit speelt in het bijzonder als je te horen krijgt dat je erfgenaam bent van iemand die is overleden en je die persoon niet of minder goed kende. Wat je niet wilt is dat je, door bepaalde handelingen, ineens wordt opgezadeld met schulden van de overledene. Je kunt advies krijgen hoe te handelen. Je wilt weten wat het testament voor je betekent.

Je kunt overleggen met de andere erfgenamen wie de afhandeling van de erfenis op zich neemt. Soms is in het testament al iemand daarvoor aangewezen (de “executeur”).

Vaak erven kinderen samen van de ouders als die zijn overleden en weten de kinderen wel hoe de erfenis er ongeveer uit ziet, bijvoorbeeld omdat een kind jarenlang al de financiën van de ouders heeft gedaan. Dan nog blijft het advies om langs een notaris te gaan om informatie te vragen.

Als je in 2021 een erfenis ontvangt dan is een bepaald bedrag vrijgesteld van erfbelasting (vroeger ook wel successierechten genoemd). Erf je meer dan het vrijgestelde bedrag dan moet je over het meerdere erfbelasting betalen. De volgende vrijstellingen en tarieven zijn van toepassing voor 2021. (bron: website belastingdienst).
Hoeveel vrijstelling je krijgt hangt af van je relatie met de overledene. Het maakt verschil of je echtgenoot, geregistreerd partner of samenwonend partner met een notarieel samenlevingscontract bent (grote vrijstelling ruim 670.000 euro) of een kind of kleinkind bent van de overledene (vrijstelling van (iets meer dan) 21.000 euro) of een ander familielid dan wel helemaal geen familie(vrijstelling van iets meer dan 2.000 euro). Over het bedrag dat je meer ontvangt dan de vrijstelling moet je erfbelasting betalen. Check op belastingdienst.nl voor het overzicht van alle vrijstellingen en erfbelastingtarieven.

Tot het jaar 2003 stond er geen “langstlevende-regeling” in de wet. Ouders met kinderen maakten daarom zelf bij de notaris “langstlevende-testamenten”. Testamenten van vóór 2003 werken nog gewoon. Wel is het erfrecht na 2003 aangepast. Langstlevende-testamenten van voor 2003 bevatten normaliter geen AWBZ-clausule en zonder meer geen opvullegaat. Om die reden regelen veel mensen hun testament opnieuw. Je kunt ook de notaris die het testament destijds heeft opgesteld (of een andere notaris) vragen om de testamenten te wijzigen. Maar vanwege de wijziging in het erfrecht is er vaak zoveel te wijzigen dat opnieuw regelen vaak veel voordeliger is. Met een actueel testament kun je besparen op zorgkosten en erfbelasting.

Als je je testament wilt wijzigen, moet je daarvoor altijd naar de notaris.

Het wijzigen van testamenten van voor 2003 heeft meestal weinig zin: omdat het erfrecht in 2003 zo is gewijzigd zal een wijziging in je testament al snel leiden tot een heel nieuw geactualiseerd testament en dus heel duur uitkomen. Je kunt dan meestal beter je testament gewoon opnieuw regelen.

Het afwikkelen van de erfenis is een ingewikkeld juridisch proces waarbij veel regelwerk komt kijken. Over het algemeen verloopt de procedure voor de afwikkeling van de erfenis in drie stappen:

Verklaring van erfrecht; in een verklaring van erfrecht staat wie de erfgenamen zijn. Met deze verklaring kunnen de erfgenamen aantonen dat zij recht hebben op de erfenis.

Successieaangifte; enkele maanden na het overlijden wordt er door de Belastingdienst een aangifteformulier erfbelasting verzonden naar erfgenamen met het verzoek om de aangifte te doen voor het betalen van belasting over de erfenis. Komt er geen formulier binnen, maar weet je dat je wel erfbelasting moet betalen, dan vraag je zelf zo’n formulier aan.

Definitieve verdeling van alle goederen.

De afwikkeling van de erfenis kan soms wel jaren in beslag nemen. Vooral als er sprake is van meerdere erfgenamen die moeilijk tot overeenstemming kunnen komen over de verdeling van de erfenis. Nadat alle belastingen zijn afgedragen en alle schulden (bijvoorbeeld leningen) en rekeningen (bijvoorbeeld de kosten van de executeur) zijn betaald, wordt het overgebleven geld uitgekeerd aan de erfgenamen.